Evet, bu psikopatlığı da yaptım. Hamlet’ten sonra İki Şehrin Hikayesi’ni de iki dilde okudum. Ama değdi mi değdi. Muhteşem bir kitap, mizahın da dramın da en babası var. En iyisi ben kendime bir Best of kategorisi yapayım, bu roman da dahil.
İngilizce versiyonu küçücük, taşınabilir, incecik yapraklı. Bu minicik kitap 300 küsür sayfa. Altın Kalem versiyonunun çevirisi de çok güzel.
* * * *
Geceleri Londra sokaklarında saatlerce yürümeyi alışkanlık haline getirmiş Dickens. Paris’e de sık sık gidermiş, dili ve kültürü konusunda bilgi sahibi imiş. Farklı şehirlere gittiğinde yazdıklarında kendisini şöyle tasvir ediyor: ‘Pencere önünde, epey uzun saçlı ve boyun bağı kullanmayan bir adam saat dokuzdan bire kadar yazı yazardı ve bir yandan sırıtırdı, sanki çok komik olduğunu düşünür gibi.’
Bu kitabı ‘yazdığım en güzel hikaye’ diye tanımlamış. Miss Cruncher ve Pross gibi ufak karikatürizeler haricinde içindeki mizah eksikliği ile dikkat çekiyormuş bu eser.
‘It was the best of times, it was the worst of times, it was the age of wisdom, it was the age of foolishness, it was the epoch of belief, it was the epoch of incredulity, it was the season of Light, it was the season of Darkness, it was the spring of hope, it was the winter of despair, we had everything before us, we had nothing before us, we were all going direct to Heaven, we were all going direct the other way- in short, the period was so far like the present period, that some of its noisiest authorities insisted on its being received, for good or for evil, in the superlative degree of comparison only.’
‘Zamanların en iyisiydi, zamanların en kötüsüydü; akıl çağıydı, budalalık çağıydı; inanç çağıydı, inançsızlık çağıydı; ışık mevsimiydi, karanlık mevsimiydi; umut baharıydı, üzüntü kışıydı; önümüzde her şey vardı, önümüzde hiçbir şey yoktu; hepimiz dosdoğru cennete gidecektik, hepimiz dosdoğru öbür yana gidecektik… Kısacası, devir şimdikine öylesine benziyordu ki, en gürültücü yetkililerden kimisi onun iyi, ya da kötü olma derecesinin ancak “en iyi” ya da “en kötü” olarak kabul edilebileceğinde ayak dirediler.’
Olaylar 1775 yılında Londra ve Paris’te geçiyor. Bu tarihi kafamıza kazımak için uzunca bir giriş yapıyor Dickens. Gerçek olay ve karakterlere dayanıyor bu giriş. Örneğin, Bayan Southcott daha yirmibeş yaşındaydı, diyor. Bu hanım kendini peygamber ilan etmiş ve birçok da kitap yazmış. Ücreti mukabilinde sonsuz hayat bahşedecek çeşitli mühürler satmış. Altmışdört yaşına geldiğinde hamile olduğunu ve Mesih’i doğuracağını söylemiş. Öldüğünde yeniden dirileceğini düşünen saftirikler ancak çürümeye başladıktan sonra gömmüşler onu. Eğitim şart. Eğitim bir milleti nereden alıp nereye getirebiliyor, hayret.
Tellson Bankası çalışanı Jarvis Lorry Fransa’ya gitmektedir. Lucy Manette’nin babası, kendisinin arkadaşı olan, on sekiz yıl Bastille zindanında ömür çürütmüş Alexander Manette’i tekrar hayata döndürecektir. Lucy ile meyhaneci Defarge’ın Alexander Manette’i kapadığı küçük tavanarasına geldiklerinde Lorry, her zamanki işadamı tavırlarında ‘Business!’ diye diye gezen o adam, afallar. Eski dostu kadın ayakkabıları yapmaktadır, tıpkı zindanda öğrendiği gibi. Her hareketine inanılmaz bir yavaşlık gelmiştir, söylenenleri kavrayamamaktadır. Daha acısı, birgün buradan kurtulabilmek için içinde bir istek bile kalmamıştır artık.
Dickens’ın bana nedense sandalyeden nazikçe düşme hissi yaşatan o güzel mizahı:
‘Cramped in all kinds of dim cupboards and hutches at Tellson’s, the oldest of men carried on the business gravely. When they took a young man into Tellson’s London house, they hid him somewhere till he was old. They kept him in a dark place, like a cheese, until he had the full Tellson flavour and blue-mould upon him. Then only was he permitted to be seen, spectacularly poring over large books, and casting his breeches and gaiters into the general weight of the establishment.’
‘Tellson Bankası’nda işleri insanların en yaşlıları, o çeşit çeşit loş dolaplar, bölmeler arasında, ciddi ciddi yaparlardı. Tellson Bankası’nın Londra merkez şubesine genç bir memur atandığı zaman onu yaşlanıncaya kadar bir yerlerde saklarlardı. Bu genç adamı, Tellson tadını alıp üzeri mavi bir küf bağlayıncaya kadar, peynir gibi karanlık bir yerde tutarlardı.’
Aggerawayter isimli karısına dua etmeyi yasaklayan Jerry Cruncher’i de unutmayalım:
‘His wife explained that she had merely “asked a blessing”
“Don’t do it! said Mr. Cruncher, looking about, as if he rather expected to see the loaf disappear under the efficacy of his wife’s petitions.”
‘Herkesin başkası için ne derin bir gizlilik, esrar taşıması, üzerinde düşünülecek bir konudur doğrusu. Büyük bir kente girdiğim zaman o kara kara ev kümelerinden her birinin sırrını içinde sakladığını düşünmek ne güzel şeydir! Her evdeki odalardan herbiri de sırrını gizler, oralarda yaşayan yüzbinlerce göğüste çarpan her kalbin de kendine en yakın olan kalpten bile gizlediği bir sır vardır. Bunlarda kötü bir anlam, ölümün kendisi bile bulunabilir. Pek sevdiğim, okumayı boşuna umduğum şu sevgili kitabın yapraklarını artık çeviremiyorum. Şu dipsiz suyun derinliklerine de artık bakamıyorum. Birer aylık ışıklar onu aydınlatır gibi olduğu zamanlar orada definelerin, daha başka şeylerin suya gömülmüş olduklarını görür gibi olurdum. Daha bir sayfa okur okumaz kitabın hızla sonsuzluğa kadar kapatılması kararlaştırılmıştı. Suyun da üzerinde ışık oynaşırken erimez bir buzla örtülmesi kararlaştırılmıştı; ben de, her şeyden habersiz, kıyıda oturuyordum. Arkadaşım öldü, komşum öldü, aşkım, ruhumun sevgilisi öldü; işte hep bir tek kişide kalan o kaskatı, ölümsüz sırrı ben de yaşamımın sonuna kadar içimde saklayacağım. Bu kentin geçtiğim mezarlıklarından birinde, iç dünyaları bakımından, orada yatanların bana, benim de onlara göründüğümden daha sırrına erilmez bir ölü var mı?’
Lucy ve babası Lorry’nin rehberliğinde İngiltere’ye döner ve aradan beş yıl geçer. Dönerken görmüş oldukları bir adamla ilgili mahkemeye, tanıklığa çağrılırlar:
‘-Bayan Manette, tutukluya bakın.
Tutuklu için böylesine merhamet dolu, böylesine genç, güzel birinin bakışlarına hedef olmak bütün o kalabalığın bakışlarına hedef olmaktan çok daha üzücüydü.’
Adamın (Charles Darnay) casus olduğuna dair tanıklar vardır. Avukat Stryver, duruşmanın başından beri tavana bakmakta olan bir mahkeme üyesini göstererek, ’O olduğuna emin misiniz? Mesela bu gördüğünüz arkadaşım da sanığa çok benziyor’ der ve Darnay salıverilir.
Hürriyetini borçlu olduğu benzeri Sydney Carton, bu parlak savunma fikrinin asıl sahibi, ama Stryver’ın etkisi altında mahvolmuş, ona çalışan bir adamdır. Çok içki içer, akşamları ise başına soğuk suyla ıslatılmış havlu sararak kendini ayıltıp, Stryver’ı daha da parlatmak için çalışır. Hayattan bir beklentisi olmayan bu adam, malesef Lucy’e aşık olur.
 |
| 1935 filmi Sydney Carton. |
‘When he was left alone, this strange being took up a candle, went to a glass that hung against the wall, and surveyed himself minutely in it.
“Do you particularly like the man?” he muttered, at his own image; “why should you particularly like a man who resembles you? There is nothing in you to like; you know that. Ah, confound you! What a change you have made in yourself! A good reason for taking to a man, that he shows you what you have fallen away from, and what you might have been! Change places with him, and would you have been looked at by those blue eyes as he was, and commiserated by that agitated face as he was? Come on, and have it out in plain words! You hate the fellow!’
‘Bu garip yaratık yalnız kalınca bir mum yaktı, duvara asılı duran aynanın karşısına geçti, kendini dikkatle inceledi. Hayaline bakarak: ‘Adamdan hoşlanıyor musun?’ diye sordu. ‘Sana benzeyen bir kimseden ne diye hoşlanasın? Onda senin hoşlanacağın bir şey yok. Bunu da biliyorsun. Ah, Allah kahretsin seni! Kendini nasıl da değiştiriverdin! Sana neden uzağa düştüğünü gösteren bir kimseye yakınlık duymak için iyi bir bahane. Onunla yer değiştirsen bile bakalım o mavi gözler sana da ötekine baktıkları gibi bakar mı? Hadi, hadi, şunu düpedüz açıkla bakalım. O adamdan nefret ediyorsun sen!’
Lucy bu sırada huzurlu bir evde babasını normale döndürmeye çalışmaktadır. Cevval bir ve ciddi kadın olan Miss Pross da onlarla birlikte yaşar. Bay Lorry ile bu ikisinin diyalogları da süperdir.
‘Do you imagine—, Mr Lorry had begun, when Miss Pross took him up short with:
‘Never imagine anything Have no imagination at all.”
‘I stand corrected; do you suppose— you go so far as to suppose sometimes?’
‘Now and then’ said Miss Pross.
……
‘Now don’t be angry at my asking all these questions; because I am a mere dull man of business, and you are a woman of business.’
‘Dull?’ Miss Pross inquired, with placidity.
Carton ve Darnay eve sürekli gelen misafirlerdir artık.
Birgün Darnay Paris’teki zindan kulesini görüp görmediğini sorar Bay Manette’e. Oradaki duvarlara kazılı bir çok yazının arasında D.I.G. yazısını farkeden işçiler, yazılı olan taşı kaldırınca deri bir çanta içerisinde, hiçbir zaman bulunup okunamayacak ama yine de gardiyandan saklanmış sayfaların kalıntılarını bulurlar. Bu olay Bay Manette’i biraz etkiler.
Daha sonra Darnay’in amcası olduğunu öğreneceğimiz zalim bir mösyö karakteri var romanda. Erol Taş tarafından canlandırılabilecek olan bu karakter, atlı arabasını hızla sürdürdüğü için çarptıkları çocuğun ağlayan anne babasına, etraftaki köylülere ‘domuzlar’ diye hitap etmiştir. Yaklaşan Fransız ihtilalini rasyonalize etme amaçlı bir figür gibi duruyor.
‘Monseigneur had one truly noble idea of general public business, which was, to let everything go on in its own way; of particular public business, Monseigneur had the other truly noble idea that it must all go his way- tend to his own power and pocket. Of his pleasures, general and particular, Monseigneur had the other truly noble idea, that the world was made for him.’
‘Halkın işleri üzerine Beyfendi Hazretleri’nin gerçekten soylu bir düşüncesi vardı ki o da, her şeyi kendi havasına bırakmaktı. Özel işler için de soylu bir düşüncesi vardı ki o da, her şeyin kendi istediği yolda gitmesiydi. Kendi kudretine, kendi cebine eklenmeliydi her şey. Kendi genel, özel zevkleri için de gerçekten soylu bir düşüncesi vardı ki o da, dünyanın bunlar için yaratılmış olduğuydu.’
‘Giyim-kuşam her şeyi yerli yerinde tutmanın en vazgeçilmez şartıydı. Herkes hiç sona ermeyecek bir maskeli balo için giyinmişti sanki. Bu maskeli balo havası Tuileries Sarayı’ndan, adalet kuruluşlarına, korkuluklar dışında bütün çevreye, hatta cellada kadar yayılmıştı. Cellat bile, süs merakı yüzünden, görevinin başına kıvırcık, pudralanmış saçlarla, sırmalı dantelli ceket, pantolon, beyaz ipek çoraplarla gidiyordu. (…) İşte Milattan sonra bin yediyüz sekseninci yılda Beyefendi Hazretleri’nin toplantısına katılanlar arasında kıvırcık saçlı, sırmalı, dantelli elbise giymiş celladı görünce, köklenen bir düzenin dağılıp gitmesi ihtimalinden kim kuşku duyabilirdi?’
‘For three heavy hours, the stone faces of the chateau, lion and human, stared blindly at the night. Dead darkness lay on all the landscape, dead darkness added its own hush to the hushing dust on all the roads. The burial-place had got to the pass that its little heaps of poor grass were undistinguishable from one another; the figure on the Cross might have come down, for anything that could be seen of it. In the village, taxers and taxed were fast asleep. Dreaming, perhaps, of banquets, as the starved usually do, and of ease and rest, as the driven slave and the yoked ox may, its lean inhabitants slept soundly, and were fed and freed.
The fountain in the village flowed unseen and unheard, and the fountain at the chateau dropped unseen and unheard -both melting away, like the minutes that were falling from the spring of Time- through three dark hours. Then, the gray water of both began to be ghostly in the light, and the eyes of the stone faces of the chateau were opened.
Lighter and lighter, until at last the sun touched the tops of the still trees, and poured its radiance over the hill. In the glow, the water of the chateau fountain seemed to turn to blood, and the stone faces crimsoned. The carol of the birds was loud and high, and , on the weather-beaten sill of the great window of the bed-chamber of Monsieur the Marquis, one little bird sang its sweetest song with all its might. At this, the nearest stone face seemed to stare amazed, and, with open mouth and dropped under-jaw, looked awe-stricken.’
Bu tasvirin ardından Mösyö sabaha karşı bıçaklanır. Bıçaktaki not:
‘Drive him fast to his tomb. This, from Jacques.’
* * * *
Adam kitabı üç bölüme ayırmış, benim kolayca toparlayabilmem düşünülemezdi zaten. O yüzden araya Defarge’ları alıyorum. Hatırlanırsa, bunlar Paris varoşlarında bir meyhanenin sahibi karı kocaydı. Alexander Manette hapisten çıkınca Bay Defarge’ın onu koyduğu tavanarasında yaşamaktaydı. Eşi Madam Defarge en ürkütücü roman karakterlerinden bence. Fransız İhtilali gerçekleştiğinde idam edecekleri kişileri şifreli bir şekilde ördüğü kazaklara kaydeder bu kadın. Dışarıdan bir adam gelir, ismi fısıldar, isim desene dökülür.
 |
| Madame Defarge. |
Kendisinin bir sözü:
‘Bir depremin bir kasabayı ortadan kaldırması hiç de uzun zaman almaz! Eh, buyur! Bir depremi hazırlamak ne kadar zaman alır, söyler misin bana?’
* * * *
Stryver da Lucy’ye abayı yakmıştır ama, onunla evleneceğinden emindir:
‘Now, look here! I am going to tell you something that will rather surprise you, and that perhaps will make you think me not quite as shrewd as you usually do think me. I intend to marry.’
‘Do you?’
‘Yes. And not for money. What do you say now?’
‘I don’t feel disposed to say much. Who is she?’
‘Guess.’
‘Do I know her?’
‘Guess.’
‘I am not going to guess, at five o’clock in the morning, with my brains frying and sputtering in my head. If you want me to guess, you must ask me to dinner.’
‘Well then, I’ll tell you,’ said Stryver, coming slowly into a sitting posture. ‘Sydney, I rather despair of making myself intelligible to you, because you are such an in sensible dog.’
‘And you’ returned Sydney, busily concocting the punch, ‘are such a sensitive and poetical spirit.’
‘Come!’ rejoined Stryver, laughing boastfully, ‘though I don’t prefer any claim to being the soul of Romance (for I hope I know better), still I am a tenderer sort of fellow than you.’
‘You are a luckier, if you mean that.’
‘I don’t mean that. I mean I am a man of more - more—‘
‘Say gallantry, while you are about it’ suggested Carton.
‘Well! I’ll say gallantry. My meaning is that I am a man’ said Stryver, inflating himself at his friend as he made the punch, ‘who cares more to be agreeable, who takes more pains to be agreeable, who knows better how to be agreeable, in a woman’s society, than you do.’
* * * *
Darnay Lucy ile evlenir ve mutlu yaşarlar, ta ki amcasının kahyası Darnay’ı Fransa’ya çağırana kadar. Orada, Beyefendi Hazretleri’nin yeğeni sıfatıyla, aristokratlığı nedeniyle zindana atılacaktır.
’Then began one of those extraordinary scenes with which the populace sometimes gratified their fickleness, or their better impulses towards generosity and mercy, or which they regarded as some set-off against their swollen account of cruel rage. No man can decide now to which of these motives such extraordinary scenes were referable; it is probable, to a blending of all the three, with the second predominating. No sooner was the acquittal pronounced, than tears were shed as freely as blood at another time, and such fraternal embraces were bestowed upon the prisoner by as many of both sexes as could rush at him, that after his long and unwholesome confinement he was in danger of fainting from exhaustion; none the less because he knew very well, that the very same people, carried by another current, would have rushed at him the very same intensity, to rend him to pieces and strew him over the streets.’
Carton ise aşık olduğu kadın mutlu olsun diye, görülmemiş bir fedakarlığa kalkışacaktır. Hayatının muhasebesini yaptığını o zamanlar kimseler anlayamamıştır:
‘I should like to ask you: — Does your childhood seem far off? Do the days when you sat at your mother’s knee, seem days of very long ago?’
Responding to his softened manner, Mr. Lorry answered:
‘Twenty years back, yes; at this time of life, no. For, as I draw closer and closer to the end, I travel in the circle, nearer and nearer to the beginning. It seems to be one of the kind smoothing and preparing of the way. My heart is touched now, by many remembrances that had long fallen asleep, of my pretty young mother (and I so old!), and by many associations of the days when what we call the World was not so real with me, and my faults were not confirmed in me.’
* * * *
Fransız İhtilali nice masum canlara kıyacaktır elbet. Ama şunun benzeri bazı bölümler her şeyin büsbütün nedensiz bir kapris olmadığını anlatmaktadır:
‘We were robbed by that man who stands there, as all we common dogs are by those superior Beings — taxed by him without mercy, obliged to work for him without pay, obliged to grind our corn at his mill, obliged to feed scores of his tame birds on our wretched crops, and forbidden for our lives to keep a single tame bird of our own, pillaged and plundered to that degree that when we chanced to have a bit of meat, we ate it in fear, with the door barred and the shutters closed, that his people should not see it and take it from us — I say, we were so robbed, and hunted, and were made so poor, that our father told us it was a dreadful thing to bring a child into the world, and that what we should most pray for, was that our women might be barren and our miserable race die out!’
Charles Dickens’ın dönemin hapishaneleri hakkında tasvirleri abartılı değilmiş. Hatta bunlar hapishane reformları ve şartların iyileştirilmesi, çocuklara daha iyi muamele edilmesi gibi konularda unutulmaz faydalar sağlamış. Gençliğinde ailesinin durumu kötüleşince girdiği borçlular hapishanesinde geçirdiği zamanlar da bu konuda söylediği sözleri geçerli kılmış. ‘Tanrı bana acımasaydı bir soyguncu olup çıkardım’ demiş kendisi.
‘Nevertheless, it was not easy, with the face of his beloved wife fresh before him, to compose his mind to what it must bear. His hold on life was strong, and it was very, very hard, to loosen; by gradual efforts and degrees unclosed a little here, it clenched the tighter there; and when he brought his strength to bear on that hand and it yielded , this was closed again. There was a hurry, too, in all his thoughts, a turbulent and heated working of his heart, that contended against resignation. If, for a moment, he did feel resigned, then his wife and child who had to live after him, seemed to protest and to make it a selfish thing.
But all this was at first. Before long, the consideration that there was no disgrace in the fate that he must meet, and that numbers went the same road wrongfully, and trod it firmly every day, sprang up to stimulate him. Next followed the thought that much of the future peace of mind enjoyable by the dear ones, depended on his quiet fortitude. So, by degrees, he calmed into the better state, when he could raise his thoughts much higher, and draw comfort down.’
Romanda Darnay’in hazin sonu olacak giyotin hakkında şöyle not düşülmüş. Joseph Ignace Guillotin, giyotini icat eden değil, bu amaçla kullanılmasını öneren ilk kişi imiş. İlk defa 1792’de, Greve meydanında bir suçlunun infazı için kullanılmış. Orijinal icadın kökü İranlılara dayanıyormuş:
‘He had never seen the instrument that was to terminate his life. How high it was from the ground, how many steps it had, where he would be stood, how he would be touched, whether the touching hands would be dyed red, which way his face would be turned, whether he would be the first, or might be the last: these and many similar questions, in no wise directed by his will, obtruded themselves over and over again, countless times. Neither were they connected with fear; he was conscious of no fear. Rather, they originated in a strange besetting desire to know what to do when the time came; a desire gigantically disproportionate to the few swift moments to which it referred; a wondering that was more like the wondering of some other spirit within his, than his own.’
Ürkütücü Bayan Defarge, Lucy’nin evine gitmek onları görmek ister. Ama Pross dikilir karşısına. İşleri istediği gibi yürütmekte olan zalim kadın, eşinin idamını izlemeden önceki birkaç saatinde Lucy’i bir ziyaret edeyim dedim, der. Pross ise bu kadınla boğuşur ve silahı ile vurur onu.
Sydney Carton, Darnay’in yerinde zindana geçebilmek için ziyaretçi kılığında onun yanına girer. Dikkatini dağıtmak için Darnay’e şu mektubu dikte ederken bir yandan da onu bayıltmak için bir buğu kullanmaktadır: ‘
If you remember the words that passed between us, long ago, you will readily remember this when you see it. You do remember them, I know. It is not in your nature to forget them. I am thankful that the time has come, when I can prove them. That I do so is no subject for regret or grief.’
Onun üzerindeki kıyafetleri kendininkilerle değiştirip, yakında idam edilecek dostu için çok üzüldüğünden bayılan bir adam gibi dışarı çıkarttıracaktır. Edebiyat tarihinin bence en afilli loser’ının, idama giderkenki şu sembolik sözleri ile , yaklaşık 1794 yılında son bulacaktır İki Şehrin Hikayesi:
‘It is a far, far better thing that I do, than I have ever done; it is a far, far better rest that I go to, than I have ever known.’
Arkadaşları ‘bu idamı kaçırmazdı’ diye Defarge’ı merak ededursun, Sydney Carton kendini feda eder ve ömür boyunca minnettarlıkla hatırlanacak, ondan daha başarılı bir hayat sürecek olan Darnay ailesinin oğullarına adını verecektir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder